چگونه کودکان را به مطالعه علاقه‌مند کنیم؟

از لحظه‌ای که منتظر اولین فرزندتان هستید، پیام‌های بسیاری درباره‌ی اهمیتِ "مطالعه کردن" دریافت می‌کنید. به عنوان یک دلیل خوبِ قطعی: فواید مطالعه در هر مرحله از رشد کودک به خوبی ثبت شده است. خوشبختانه، تربیت یک کودکِ کتابخوان، سرگرم‌کننده، رضایت‌بخش و کمابیش آسان هم است.

زود شروع کنید.

ابتدا خودتان را دوباره با مطالعه آشتی دهید.

اگر اجازه داده‌اید که مطالعه به حاشیه‌ی زندگی‌تان بلغزد، حالا زمان بازگرداندن آن است. برای کتاب‌های که خودتان می‌خوانید و کتاب‌هایی که با کودک‌تان مطالعه می‌کنید، مکان و زمانی را اختصاص دهید. اگر می‌خواهید کودکی کتاب‌خوان داشته باشید،‌ کتاب‌خوان باشید.

کتاب‌های مربوط به دوران نوزادی از ملزومات هستند.

شاید فکر کنید تا وقتی که نوزادتان حداقل به وضعیت ایستاده درنیامده، از کتاب خواندن خلاص هستید، اما نه از این خبرها نیست. حتی نوزاد‌ان هم از تجربه‌ی شنیدن قصه بهره می برند (و نمی‌توانند در مورد سلیقه‌ی کتابی‌تان  شکایتی کنند). بنابراین از این مرحله، نهایت استفاده را کنید. به این شکل که:

هر روز، هر کتابی که می‌خواهید را بلندخوانی کنید. می‌توانید هر چیزی برای نوزاد بخوانید: کتاب آشپزی، رمان ویران‌شهری (مزرعه‌ی حیوانات)، راهنمای والدین. محتوا اهمیتی ندارد. آن‌چه اهمیت دارد صدای شما، روش خواندن متن و خود کلمات است. تحقیقات نشان داده، تعداد کلماتی که یک نوزاد در معرضشان قرار می‌گیرد مستقیم بر رشد زبانی و توانایی خواندن و نوشتنِ او تاثیر می‌گذارد. ولی یک شرط دارد: زبان باید زنده، حضوری و مستقیم رو به کودک باشد. روشن کردن تلویزیون یا حتی یک کتاب صوتی، قابل قبول نیستند. بی‌شک، خوب است که با بلندخوانیِ کتاب‌هایی شروع کنید که قرار است بخشی از کتابخانه‌ی کودکتان باشند، اما خودتان را محدود نکنید. فقط اطمینان حاصل کنید که از آن لذت می‌برید.

از حواس‌تان استفاده کنید. نوزادانی که برای‌شان کتاب خوانده می‌شود، یاد می‌گیرند کتاب خواندن مفرح است و می‌تواند تمام حواس را شامل شود: حس لمس صفحات، بوی چسب (زیاده‌روی نکنید)، دیدن تصاویر، آوای صدای والدین.

امتحان کنید: کتاب‌های حجمی/بافت‌دار به ویژه برای تجربه‌ی حس لامسه‌ی کودکتان مفید است.

حواس‌تان به مخاطب باشد. تماس چشمی برقرار کنید اما منتظر واکنش خاصی نباشید. شاید به نظر برسد که نوزادان گوش نمی‌دهند، اما آن‌ها در حال جذب این تجربه هستند. و الگو‌ها، روتین‌ها و عادات مربوط به توجه کردن که در این زمان شکل می‌گیرند تا یک عمر دوام دارند.

نوزادتان را به حرف آورید. نوزادان ممکن است در پاسخ به خواندن شما صدا دربیاورند. به همین خاطر است که بسیاری از کتاب‌های مناسب این سن دربرگیرنده‌ی کلمات بی‌معنی یا صدای حیوانات هستند - تقلید آنها آسان‌تر است.

امتحان کنید: اگر کودکتان صدایی درآورد، جواب دهید. شاید این کار برای شما هیچ معنایی نداشته باشد اما این شکلی از ارتباط است. بین این لحظه و اولین باشگاه کتاب‌خوانی والد-فرزندی شما ارتباط مستقیمی وجود دارد.

کودکان نوپا

نمی‌توان به اندازه‌ی کافی بر اهمیت کتاب خواندن در رشد عقلی، اجتماعی و احساسی یک کودک نوپا تاکید کرد. وقتی برای نوپایان می‌خوانید آنها تمامش را دریافت می‌کنند: واژگان و ساختار زبان، اعداد و مفاهیم ریاضی، رنگ‌ها، شکل‌ها،‌ حیوانات، متضاد‌ها، رفتار‌ها و همه نوع اطلاعات مفید درباره‌ی این که جهان چطور عمل می‌کند. علاوه بر این، وقتی شما بلندخوانی می‌کنید، کودک نوپایتان کتاب‌ها را با صدای آشنا و دوست‌داشتنی شما - و نزدیکی فیزیکی که همراهِ خواندن می‌آید، ارتباط می‌دهد. بدین طریق، شما به ایجاد ارتباطی مثبت با کتاب‌ها که یک عمر دوام خواهد داشت، کمک می‌کنید.

به یاد داشته باشید:

 در طول روز کتاب بخوانید. خواندن شبانه‌ی کتاب در هنگام خواب عادت آشنایی برای والدین کودکانِ نوپاست - چه راهی بهتر از این که گلوله‌ی انرژی‌تان کوچکتان را قبل از خواب آرام کنید؟ مطمئن شوید که فضا آرامش‌بخش است و عجله‌ای در کار نیست. یکی از کتاب‌هایی را  انتخاب کنید که به شکلی هدفمند با صحنه‌ای از "در آرامش به تخت‌خواب رفتن" تمام می‌شوند (هرچند کتاب‌های نشاط‌برانگیزتر درباره‌ی کودکانی که از خوابیدن اجتناب می‌کنند نیز مفرح هستند). ولی در طی روز هم با کودک نوپایتان کتاب بخوانید. پیشنهاد کتاب خواندن با نوپایان یکی از بهترین روش‌ها و بعضی روزها شاید تنها روشِ آرام و متمرکز کردن آنهاست. نزدیک هم بنشینید، و از این لحظات ارتباط، درحالی که هوا هنوز روشن است، لذت ببرید.

سلیقه‌‌ی خودتان را نشان دهید. شما خیلی وقت است که مطالعه می‌کنید و می‌دانید در میان کتاب‌های بزرگسالان چه سبکی را دوست دارید. به عنوان والدین، این فرصت را دارید که سلیقه‌ی‌تان در کتاب‌های کودک را از نو کشف کنید. کتاب‌های محبوب قدیمی‌تان را بیرون بیاورید و در کتابفروشی‌ها، کتاب‌خانه‌ها یا خانه‌ی دوستان کتاب‌های جدیدی که توجه‌تان را جلب می‌کند، پیدا کنید. خبر خوب این که بهترین نویسنده‌ها و تصویرگران کتاب‌های کودک، قصد راضی کردن مخاطب بزرگسال را هم دارند.

امتحان کنید: هنگام بلندخوانی، متن کتاب را دستکاری کنید. در حال حاضر، بسیاری از کتاب‌های کلاسیک کودکان، جنیست‌زده، نژادپرستانه، منسوخ و به نوعی کاملاً افتضاح قلمداد می‌شوند. راحت باشید و آنها را بهتر کنید.

به ترجیحات کودک‌تان احترام بگذارید. کودک‌تان از همین حالا شما را با سلیقه و عقاید مستقلش شگفت‌زده می‌کند. همان‌طور که فرزند‌تان سالاد کلم شما را دوست ندارد،‌ ممکن است طرح‌های هاشورِ سیاه و سفید فوق‌العاده‌ی کتابِ «برای جوجه اردک‌ها راه باز کنید» اثرِ رابرت مک‌کلاسکی را به اندازه‌ای که شما در کودکی تحسین می‌کردید، نپسندد. شاید شما چندان هیجانی نسبت به پری‌ها و کامیون‌های سخنگو نداشته باشید،‌ اما کودک‌تان داشته باشد. کودکان‌تان را تشویق کنید تا نظرشان را در مورد آنچه درباره‌ی کتاب‌هایشان دوست دارند، بیان کنند و کتاب‌های بیشتری شبیه آن‌ها پیدا کنید.

رقص دو نفره کودک-والد. هر چه بیشتر خواندن را برای هر دو نفر رضایت‌بخش کنید، بیشتر با لذت و پاداش همراه خواهد بود. اگر کودک‌تان صدای غولی‌ مسخره‌‌ی شما را دوست ندارد‌، از آن استفاده نکنید. یادتان باشد، این زمان، زمانِ قصه‌ی کودک‌تان هم هست.

امتحان کنید: برای کنترل سرعتِ (کتاب‌خوانی) اجازه دهید کودک‌تان صفحات را ورق بزند. (این کار در ضمن برای رشد مهارت‌های حرکتی عالی است).

وقفه انداختن اشکالی ندارد. آنقدر در خواندن غرق نشوید که به سئوالات و نظرات کودک‌تان اعتنایی نکنید. قطع کردن‌های خواندن شما توسط کودک، نشان می‌دهد که او درگیر موضوع شده است.

امتحان کنید: اگر می‌خواهید بگویید «بذار این صفحه را تمام کنم»، درنگ کنید و از کودک‌تان بخواهید سئوالش را تکرار کند. اگر کودکان به کلمات توجهی نشان نمی‌دهند، بپرسید که در تصاویر چه می‌بینند. به چیزهایی در کتاب اشاره کرده و از کودکان بخواهید تا آنها را توضیح داده  یا بر اساس آن داستانی تعریف کنند.

دنیای کودک‌ نوپای‌ خود را توسعه بدهید. گاهی اوقات کودکان نوپا به کتاب خاصی که شما چندان علاقه‌ای ندارید، گیر می‌دهند. کتاب‌هایی را که دوست دارند از آنها دریغ نکنید، اما به شکل فعالی تلاش کنید آنها را به سمت کتا‌ب‌های دیگر نیز سوق دهید. مهم‌تر از این، نگران آن نباشید که کودکان در معرض موضوعاتی که هیچ پیش‌زمینه‌ای در موردش ندارند، قراربگیرند. تمام موضوعات - حتی جغرافی، تاریخ هنر، زندگی در فرهنگ‌های مختلف - را می‌توان به بخش‌هایی کوچک تقسیم کرد و با یک کتابِ کودکِ جالب، جذابشان کرد.

امتحان کنید: در سن مشخصی، ممکن است کودکان فقط به داستان‌هایی متمایل شوند که شخصیت اصلیِ همجنس خود آنها را نشان می‌دهند. کودکان نوپا اینگونه نیستند. از این زمان بهره بگیرید و آنها را با فهرست متعادلی از شخصیت‌ها آشنا کنید.

کتاب‌های متنوع انتخاب کنید. همه کودکان نیاز دارند که در کتاب‌های تصویری اطرافشان، انعکاسی از خود را ببینند. اگر کودک شما به قوم یا نژادی تعلق دارد، دنبال کتاب‌هایی بگردید که کودکانی شبیه به کودک شما را نشان می‌دهند – در حال حاضر پیدا کردن چنین کتاب‌هایی آسان‌تر شده است. کودکان سفیدپوست هم از کتاب‌هایی که کودکانی با رنگ‌پوست‌ها و اقوام مختلف را نشان می‌دهند، بهره می‌برند. همه‌ی کودکان باید با کتاب‌هایی روبه‌رو شوند که گوناگونیِ سنت‌های فرهنگی و ساختار‌های خانوادگی که در جامعه‌ی‌مان با هم زندگی می‌کنند را نشان دهند. مواجه کردن کودکان با تنوع در کتاب‌ها، آنها را برای زندگی در جهانی متنوع آماده می‌کند.

برخی کتاب‌های پیشنهادی ترجمه شده برای کودکان نوپا :

مجموعه کتاب‌های مقوایی اِما

نویسنده و تصویرگر: یوتا باوئر برنده جایزه هانس کریستین اندرسن در سال ۲۰۱۰

ترجمه:  زهره قایینی

انتشارات موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان

مجموعه‌ی شش جلدی کتاب های مقواییِ نخستین کتابخانه‌ی من

نویسنده : زهره قایینی

انتشارات موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان

مجموعه کتاب‌های "من می‌توانم"

نویسنده: زهرا فرمانی

انتشارات هدهد

دانش نامه‌ی نوزاد و نوپا

انتشارات موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان

..............

این مطلب ترجمه‌ای است از:
How to Raise a Reader, The New York Times Book Review