جاولُن راکمونبردیِف، ۱۲، ازبکستان

پا ندارم،

اما هنوز احساس دارم،

نمی‌توانم ببینم،

اما تمام مدت در حال تفکرم،

و با وجود اینکه نمی‌شنوم،

هنوز می‌خواهم ارتباط برقرار کنم.

چرا آدم‌ها من را بی‌فایده، بی‌فکر و بی‌صدا فرض می‌کنند،

وقتی که من هم مثل بسیاری دیگر می‌توانم برای دنیایمان ایده‌هایی داشته باشم.                 

(کُرالی سِوِرزو، ۱۴ ساله، بریتانیا)

این شعر از زبان میلیون‌ها کودک و بزرگسالی سخن می‌گوید که در گوشه و کنار این جهان زندگی می‌کنند و توان‌خواه هستند. بسیاری از آنها هرروز با تبعیضاتی روبه‌رو می‌شوند. توانایی‌هایشان نادیده گرفته شده و استعدادهای‌شان ناچیز انگاشته می‌شوند. آنها از آموزش و خدمات سلامتی و بهداشتی‌ای که نیاز دارند، برخوردار نیستند و از فعالیت‌ در جامعه‌شان محروم می‌شوند.

اما، کودکان و بزرگسالانِ توان‌خواه دقیقا همان حقوقِ سایر افراد را دارند.

اقدام برای تغییر

به دلایلی که ذکر شد، پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه به وجود آمده است. این توافق بین‌المللی از دولت‌ها در سراسر جهان می‌خواهد تا حقوق کودکان و بزرگسالانی که توان‌خواه هستند به رسمیت شناخته شود.

یونیسف و همراهانش تمام دولت‌ها را به تصویب کنوانسیون تشویق می‌کنند. تصویب پیمان‌نامه، کودکان توان‌خواه را در مقابل تبعیض محافظت می‌کند و فراگیری آنها در جامعه را ترویج می‌دهد. همه‌ی ما در این فرایند نقش داریم. برای آنکه اطمینان حاصل کنید با همه‌ی انسان‌ها آن‌طور که باید، رفتار می‌شود و بدانید چطور در این فرایند شریک شوید، به خواندن ادامه دهید.

درباره‌ی این کتاب

این کتاب با مشارکت کودکان و برای کودکان تهیه شده است تا پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه را معرفی کند. در این کتاب توضیح می‌دهیم که این کنوانسیون چرا به‌وجود آمد و چگونه می‌تواند به احقاق حقوق افراد توان‌خواه کمک کند. ما امیدواریم شما بتوانید از این کتاب استفاده کرده و در انتقال اطلاعات موجود به دیگران کمک کنید تا بدین‌وسیله کودکان توان‌خواه برای دستیابی به اهدافشان شانس برابری با دیگران داشته باشند.

ممکن است شما توان‌خواه باشید یا کسی را بشناسید که توان‌خواه باشد. افرادی که توان‌خواه هستند ممکن است در شنیدن، دیدن، راه رفتن یا به‌ یاد آوردن، دچار مشکلاتی باشند. اما آنها نیز آرزوها، امیدها و ایده‌هایی دارند که می‌خواهند با شما سهیم شوند - مثل شعرها و نقاشی‌هایی که در این کتاب منتشر شده است.

ما شما را به به اشتراک گذاشتن این اطلاعات با والدین خود، معلم‌ها، دوستان و هرآن کس که می‌شناسید و فکر می‌کنید علاقه‌مند است، تشویق می‌کنیم.

در این کتاب شما خلاصه‌ای از کنوانسیون حقوق افراد توان‌خواه و دلیل به‌وجود آمدن آن را خواهید خواند. درباره‌‌ی حقوق و مسئولیت افراد، و همچنین قدم‌هایی که دولت برای احقاق حقوق کودکان توان‌خواه باید بردارد و اقداماتی که باید انجام دهد، می‌آموزید. همچنین می‌توانید یاد بگیرید که خود برای ایجاد تغییر چه اقداماتی می‌توانید انجام دهید. در انتهای کتاب، لیستی از کلمات و معانی آنها وجود دارد. این لیست یا لغت‌نامه به شما کمک می‌کند معنی کلماتی را که ممکن است برای‌تان تازگی داشته باشد را متوجه شوید.

پیام، توانایی‌ست!

نویسنده: ویکتور سنتیگو پینِدا[1]، مدیر بنیاد ویکتور پینِدا

وقتی پنج ساله بودم، دیگر راه نرفتم. همینطور که بزرگتر می‌شدم، عضلاتم ضعیف و ضعیف‌تر می‌شدند و حتی برای نفس کشیدن هم یاریم نمی‌کردند. فکر می‌کردم چون فرق دارم، هیچ‌کس دوستم ندارد. والدینم نمی‌دانستند باید چه کنند، اما همیشه به من عشق می‌ورزیدند. آنها به من باور داشتند و اجازه می‌دادند که ریسک کرده و چیزهای جدید را امتحان کنم. من اعتمادبه‌نفس پیدا کردم.

خانواده‌ام می‌دانستند که من برای پیدا کردن راهم باید بجنگم. در دوران کودکی، باید نظر دیگران را نسبت به کارهایی که می‌توانستم انجام دهم و چگونگی انجامشان تغییر می‌دادم. سرانجام، متوجه شدم که قوانینی وجود دارند که از من حمایت می‌کنند. به خاطر این قوانین، کمک‌هایی که نیاز داشتم را دریافت کردم و توانستم دانش‌آموز موفقی شوم. به این فکر می‌کردم که اگر در جایی که مانند محل زندگی من نبود و از حقوق کودکان حمایت نمی‌شد، زندگی می‌کردم چه اتفاقی می‎افتاد؟ فهمیدم که انسان‌هایی مثل من از سراسر جهان در سازمان ملل دورهم جمع می‌شوند و درباره‌ی این موضوع صحبت می‌کنند. تلاش بسیاری کردم تا به این گروه پیوستم.

من کوچکترین نماینده‌ در کمیته ویژه‌ی سازمان ملل برای تالیف پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه بودم. دوستان زیادی پیدا کردم، ایده‌هایم را بیان کردم و با همکاری دولت‌ها پیمان‌نامه‌ را آماده کردیم.

هر فردی در دنیا با دیگری فرق می‌کند و نظرات، تجربیات، سنت‌ها و توانایی‌های مختلفی دارد. من یاد گرفتم که این تفاوت‌ها باعث ایجاد فرصت‌ها، امیدها، آرزوها و دوستی‌های تازه می‌شوند.

این کتاب دعوتی است از تمام کودکان، توان‌خواه یا غیر توان‌خواه ، تا در کنار هم بایستند، قدم بردارند و برای آنچه برحق است بجنگند. تفاوت‌های میان انسان‎ها در جهان پیرامون ما، گنجینه‌ای است که باید قدر نهاده و به اشتراک گذاشته شوند. هر کودکی عضوی از خانواده‌ی جهان است و با توانایی‌های منحصربه ‌فردش سهمی می‌پردازد. همه‌ی کودکان باید به حساب آورده شوند.

بیسمارک بِناویدِس، ۱۳،نیکاراگوئه

خوشحالم وقتی که...

من با چیزهای کوچک خوشحالم

خوشحالم وقتی آدم‌ها متوجه می‌شوند که چه می‌خواهم بگویم

وقتی با آدم‌ها در یک سطح برابر صحبت می‌کنم

من خوشحالم چون به خودم افتخار می‌کنم

خوشحالم وقتی درس می‌خوانم

با درس خواندن، اطلاعات جدیدی به دست می‌آورم

اخبار تمام جهان را می‌فهمم

می‌توانم حساب کنم که برای غذایی که می‌خورم چقدر باید پرداخت کنم

می‌توانم بگویم افکارم درست هستند یا غلط

خوشحالم برای آنکه می‌توانم خیلی از کارها را به تنهایی انجام دهم

خوشحالم برای آنکه کاری هست که خیلی دوست دارم انجام بدهم

وقتی دارم فوتبالیست‌ها را  تشویق می‌کنم خوشحالم

چون انگیزه‌‌ی‌شان فوق‌العاده است

احساس می‌کنم یکی از آنها هستم

و خیلی هیجان‌زده می‌شوم

خوشحالم چون یک آرزو دارم

شاید به نظر کوچک بیاید اما

هرروز را با برنامه و صادقانه زندگی کردن

من را خوشحال می‌کند.

(کیم یونا، ۱۵ ساله، کره جنوبی)

درباره‌ی کنوانسیون

پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه توافقی بین کشورهای سراسر دنیا است تا تضمین کنند که با تمام افراد، چه توان‌خواه و چه غیر توان‌خواه، برابر رفتار می‌شود. کنوانسیون‌ها که گاهی پیمان‌نامه، میثاق، توافقات بین‌المللی یا اسناد حقوقی نامیده می‌شوند، به دولت شما نشان می‌دهند که چه کارهایی باید انجام دهند تا شما از حقوق خود بهره‌مند شوید. این قوانین شامل حال تمام بزرگسالان و کودکان توان‌خواه، چه دختر و چه پسر نیز می‌شوند.

پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه در ۱۳ دسامبر ۲۰۰۶ تصویب و تا ۲ آوریل ۲۰۰۸، با پیوستن ۲۰ کشور به آن، لازم‌الجرا شد.[2]

باوجود اینکه پیمان‌نامه شامل تمام افراد توان‌خواه، فارغ از سن آنها می‌شود، این کتاب به بررسی این حقوق در زندگی کودکان می‌پردازد. چون شما مهم هستید!

چرا کنوانسیون مهم است؟

اگر شما، والدین‌تان، یا فردی در خانواده‌‌تان توان‌خواه است، این کنوانسیون اطلاعات مفید و دلگرم‌کننده‌ای به شما خواهد داد. پیمان‌نامه، شما، خانواده، و دوستانی که قصد کمک دارند را راهنمایی می‌کند تا بتوانید حقوق خود را به کار گیرید. پیمان‌نامه همچنین اقداماتی که دولت برای احقاق حقوق تمام افراد توان‌خواه باید انجام دهد را شرح می‌دهد.

پیمان‌نامه نتیجه‌ی همکاری دولت‌ها و افراد زیادی‌ست که با اشکال مختلفِ توان‌خواهی از سراسر جهان گرد هم آمده‌اند. آنها با بررسی قوانین و اقدامات موثری که به افراد توان‌خواه کمک می‌کنند به مدرسه بروند، کار و تفریح کرده و در جوامع خود با شادی زندگی کنند، ایده‌هایی به دست آوردند.

برای کسب اطمینان از اینکه کودکی که توان‌خواه است می‌تواند به مدرسه برود، بازی کند و در کارهایی که تمام کودکان دوست دارند انجام دهند، مشارکت کند، بسیاری از قوانین، رفتارها و حتی ساختمان‌های موجود باید تغییر کنند. اگر دولت شما کنوانسیون را تصویب کرده است، یعنی با این تغییرات هم موافقت کرده است.

مهم است که به یاد داشته باشیم که حقوقی که در این پیمان‌نامه آمده است، حقوق جدیدی نیستند. آنها دقیقا همان حقوقی هستند که در اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر، پیمان‌نامه حقوق کودک و دیگر پیمان‌نامه‌های بین‌المللی حقوق بشر نیز وجود داشت. پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه تنها این حقوق را برای افراد توان‌خواه هم تضمین می‌کند.

والریا دی‌آوُلا، ۱۶، ایتالیا

آرمان ما در زندگی مثبت‌اندیشی است

گوش کن دوست من، گوش کن

بگذار آرمانت اعتماد باشد و عشق

زندگی، هدیه‌ای از خداست

تو را به تمام مخلوقات زمین و آسمان

اگر دوستانی داری که توان‌خواه است

نزدیک‌شان بمان، بگذار حس کنند که امنیت دارند

از آنها بخواه که مثبت‌اندیش باشند و به زندگی عشق بورزند

بگو ناامیدی همان ترس است

و استقامت و اراده نشانه‌های شجاعت

امید، هدف ماست در زندگی

لبخندی آرام ما را به سوی یکدیگر می‌آورد

نه در زندگی ناامیدی وجود دارد و نه در ناامیدی زندگی

(جوان جهاد مدهات، ۱۳ ساله، عراق)

خلاصه‌ای از پیمان‌نامه‌ی حقوق افراد توان‌خواه

پیمان‌نامه از تعهدات زیادی صحبت کرده و در ۵۰ ماده این تعهدات را به صورت شفاف توصیف می‌کند. منظور از "دولت" در ادامه‌ی متن، دولت‌هایی هستند که کنوانسیون را تصویب کرده و عضو شده‌اند.

ماده ۱: هدف

این ماده خلاصه ای است از اهداف اصلی پیمان‌نامه که شامل حمایت، ارتقاء و تضمین تمامی حقوق و آزادی‌های انسانی افراد از جمله کودکان توان‌خواه می‌شود.

ماده ۲: تعاریف

این ماده، لیستی از کلماتی است که در پیمان‌نامه آمده و معنی خاصی دارند. برای مثال، در این پیمان‌نامه "زبان" هم به معنی زبان گفتاری است و هم زبان‌های اشاره و دیگر فرم‌های زبان غیرگفتاری است. "ارتباط"، زبان‌ها، نمایش‌های متنی، خط بریل (که  حروف و اعداد را با نقطه‌های برجسته نشان می‌دهد)، ارتباط از طریق لمس کردن، چاپ درشت، و امکانات چندرسانه‌ایِ قابل دسترس (مانند وب‌سایت‌ها یا فایل صوتی) را شامل می‌شود.

ماده ۳: اصول کلی

اصلی‌ترین اصول و باورهای پیمان‌نامه موارد زیر هستند:

الف) احترام به کرامت ذاتی ، آزادی برای تصمیمات شخصی و برخورداری از استقلال

ب) عدم تبعیض (برخورد عادلانه با همگان)

پ) مشارکت کامل و به شمار آورده شدن در جامعه

ت) احترام به تفاوت‌ها و پذیرش افراد توان‌خواه به عنوان قسمتی از گوناگونیِ انسانی

ث) فرصت‌های برابر

ج) دسترسی (دسترسی داشتن به سیستم حمل‌ونقل، اماکن و اطلاعات، و محروم نشدن از دسترسی به دلیل اینکه شما توان‌خواه هستید)

چ) برابری بین زنان و مردان (داشتن فرصت‌های برابر فارغ از اینکه شما دختر یا پسر هستید)

ح) احترام به توانایی‌های روبه‌رشد کودکانِ توان‌خواه، و حق حفظ هویت خود (احترام گذاشتن به شما به خاطر توانایی‌هایی که دارید و افتخار کردن به خودتان، همانطور که هستید).

ماده ۴: تعهدات کلی

هیچ قانون تبعیض آمیزی نباید علیه افراد توان‌خواه وجود داشته باشد. درصورت لزوم، دولت‌ها باید قوانین جدیدی به‌وجود آورده و اجرا کنند که حقوق افراد توان‌خواه به رسمیت شناخته شود. دولت‌ها باید راه‌هایی برای تغییر قوانین قدیمی یا سنت‌هایی پیدا کنند که باعث ایجاد تبعیض علیه افراد توان‌خواه می‌شوند.

در به‌وجود آوردن قوانین و سیاست‌های جدید، دولت باید از افراد توان‌خواه از جمله کودکان بخواهد پیشنهادات خود را ارائه کنند.

ماده ۵: برابری و عدم تبعیض

دولت‌ها حق تمام مردم ساکن کشور برای مورد حمایت قرار گرفتن از طرف قانون و همچنین برابری در برخورداری از قانون آن کشور را به رسمیت می‌شناسند.

ماده ۶: زنانِ توان‌خواه

دولت‌ها می‌دانند که زنان و دختران توان‌خواه با انواع مختلفی از تبعیض روبه‌رو هستند. دولت‌ها قول می‌دهند که از حقوق و آزادی‌های انسانی این افراد حمایت کنند.

ماده ۷: کودکانِ توان‌خواه

دولت‌ها تضمین می‌کنند که تمام اقدامات ممکن را انجام دهند تا کودکان توان‌خواه نیز به صورت برابر با کودکان دیگر، از حقوق و آزادی‌‌های انسانی خود بهره‌مند شوند. آنها همچنین قول می‌دهند که کودکان توان‌خواه بتوانند در مورد مسائل مربوط به خودشان اظهار نظر کنند. در تصمیم‌گیری‌ها ابتدا باید منفعت کودک در اولویت قرار بگیرد.

ماده ۸: آگاه سازی   

دولت‌ها باید همه‌ی مردم را درباره‌ی حقوق، کرامت، موفقیت‌ها و مهارت‌های افراد توان‌خواه آگاه کند. دولت‌ها تضمین می‌کنند که با کلیشه‌ها، تعصبات و کارهایی که ممکن است به افراد توان‌خواه آسیب بزنند، مبارزه کنند. برای مثال، مدرسه‌ی شما باید نگرش مبتنی بر احترام به افراد توان‌خواه را حتی بین کودکان بسیار خردسال پرورش دهد.

ماده ۹: دسترسی

دولت‌ها موافقت می‌کنند که زندگی مستقلِ افراد توان‌خواه و مشارکت آنها در جامعه را امکان‌پذیر کنند. هر مکانی که برای عموم مردم قابل استفاده است مانند ساختمان‌ها، خیابان‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها باید برای افراد توان‌خواه از جمله کودکان هم قابل دسترسی باشد. اگر شما در یک ساختمان عمومی هستید و به کمک احتیاج دارید، باید یک راهنما، قرائت‌گر یا مترجم شفاهیِ حرفه‌ایِ زبان اشاره برای مساعدتان حضور داشته باشد.

ماده ۱۰: حق زندگی

هر انسانی با حق زندگی کردن متولد می‌شود. دولت‌ها تضمین می‌کنند که همه‌ی انسان‌‌ها، چه توان‌خواه و چه غیر توان‌خواه، به صورت برابر از این حق بهره می‌برند.

ماده ۱۱: شرایط مخاطره‌آمیز و فوریت‌ها

افراد توان‌خواه حق دارند که در زمان جنگ، فوریت‌ها و یا بلایای طبیعی مثل طوفان، مانند دیگران حمایت شده و در امان باشند. از لحاظ قانونی، شما نباید به دلیل توان‌خواه بودن از [رفتن یا ماندن در] پناهگاه محروم شوید یا تنها رها شوید، درحالی‌که دیگران نجات پیدا کرده‌اند.

ماده ۱۲: برابری در برابر قانون

افراد توان‌خواه حق دارند درست مانند دیگران از "ظرفیت‌‌های قانونی" بهره‌مند شوند. این یعنی وقتی شما بزرگ شدید، چه توان‌خواه باشید و چه نه، می‌توانید کارهایی مانند دریافت وام تحصیلی یا امضای اجاره‌نامه برای اجاره‌ی آپارتمان شخصی‌تان را انجام دهید. علاوه بر این، شما می‌توانید مالک یک دارایی شده یا آن‌ را به ارث ببرید.

ماده ۱۳: دسترسی به عدالت

اگر جرمی علیه شما اتفاق بیافتد و آسیب ببینید، یا شاهد آسیب دیدن کسی باشید، و یا اینکه متهم به انجام کار اشتباهی باشید، این حق را دارید که در زمان بررسی موضوع، با شما عادلانه برخورد شود. برای بیان نظرات و افکار خود، شما باید در تمام مراحل قانونی، یاری شوید.

ماده ۱۴: آزادی و امنیت فرد

دولت‌ها باید اطمینان دهند که آزادی افراد توان‌خواه به همان میزانِ آزادی افراد دیگر توسط قانون حمایت شود.

ماده ۱۵: رهایی از شکنجه، رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز و یا مجازات

هیچ انسانی را نباید مورد ظلم، شکنجه، یا تحقیر قرار داد. به علاوه هرکسی حق دارد که از شرکت در آزمایشات علمی یا پزشکی خودداری کند.

ماده ۱۶: رهایی از خشونت و سوء‌استفاده

کودکان توان‌خواه باید در مقابل خشونت و سوء‌استفاده حمایت شوند. آنها نباید در محیط خانه‌ی خود یا خارج از آن آسیب ببینند یا مورد بدرفتاری قرار گیرند. اگر زمانی مورد خشونت یا بدرفتاری قرار گرفتید، حق  دارید برای پایان دادن به سوء‌استفاده و بهبود یافتن، [از افراد دیگر یا سازمان‌های مربوطه] کمک بگیرید.

ماده ۱۷: حمایت از فرد

هیچ کس حق ندارد که به دلیل توانایی‌های فیزیکی یا ذهنی‎‌تان، با شما به عنوان انسان ناکامل برخورد کند. شما حق دارید که همانطور که هستید توسط دیگران محترم شمرده شوید.

ماده ۱۸: آزادی تردد و ملیت

هرکودکی حق دارد که نام و ملیتش به صورت قانونی ثبت شود. کودکان همچنین حق دارند تا جایی که ممکن است والدین خود را بشناسند و مراقبت لازم را از آنها دریافت کنند. افراد نباید به دلیل توان‌خواه بودنشان از ورود به کشوری یا خروج از آن منع شوند.

ماده ۱۹: زندگی مستقل و به حساب آورده شدن در جامعه

انسان‌ها، چه توان‌خواه و چه غیر توان‌خواه، حق دارند نسبت به محل زندگی خود تصمیم بگیرند. شما حق دارید زمانی که بزرگ شدید، در صورت ترجیح، زندگی مستقلی داشته باشید و در جامعه به حساب آورده شوید. اگر برای زندگی در جامعه به کمک احتیاج دارید، باید به خدمات حمایتی مانند مراقبت‌ در خانه یا مساعدت‌های شخصی دسترسی داشته باشید.

ماده ۲۰: تحرک شخصی

کودکان توان‌خواه حق دارند تحرک داشته [و در عین حال] مستقل باشند. برای این کار دولت‌ها باید به آنها کمک کنند.

ماده ۲۱: آزادی بیان و عقیده، و دسترسی به اطلاعات

افراد حق دارند که نظراتشان را بیان کنند، بخواهند به اطلاعات دسترسی پیدا کرده، آنها را دریافت کنند و به اشتراک بگذارند. آنها همچنین حق دارند که این اطلاعات را به شکلی که برایشان قابل فهم و استفاده باشد، دریافت کنند.

ماده ۲۲: احترام به حریم خصوصی

هیچ انسانی نباید در امور خصوصی دیگری، چه افراد توان‌خواه یا دیگران، دخالت کند. کسانی که درباره‌ی دیگران اطلاعاتی دارند، برای مثال در جریان وضعیت سلامتی آنها هستند، باید این اطلاعات را نزد خود نگه دارند.

ماده ۲۳: احترام به خانه و خانواده

انسان‌ها حق دارند که با خانواده‌ی خود زندگی کنند. اگر شما توان‌خواه هستید، دولت باید خانواده‌ی شما را در هزینه‌ها، اطلاعات و خدمات مرتبط با معلولیت، حمایت کند. کسی نباید شما را به این دلیل که توان‌خواه هستید از والدین‌تان جدا کند! اما اگر شما نمی‌توانید با خانواده‌ی درجه اول خود زندگی کنید، دولت باید امکان مراقبت از شما را از سوی اقوام دورتر یا جامعه فراهم کند. در زمینه‌ی دسترسی به اطلاعات بهداشت و سلامت باروری، ازدواج و تشکیل خانواده، افراد جوانِ توان‌خواه از همان حقوق افراد دیگر برخوردار هستند.

 ماده ۲۴: آموزش

انسان‌ها حق دارند به مدرسه بروند. اگر شما توان‌خواه هستید، نباید به این دلیل از آموزش محروم شوید و همچنین نباید در مدارس جداگانه درس بخوانید. شما حق دارید همان آموزش و برنامه‌ی آموزشی‌ای را دریافت کنید که کودکان دیگر دریافت می‌کنند، و برای به وقوع پیوستن این حق، دولت باید درصورت نیاز به شما کمک کند. برای مثال، دولت باید راه‌های مناسبی برای‌تان پیدا کند، تا شما به‌وسیله‌ی آنها بتوانید ارتباط برقرار کرده و معلم‌های‌تان بتوانند به نیازهای شما پاسخ دهند.

ماده ۲۵ و ۲۶: بهداشت و بازپروری

افراد توان‌خواه، در سطح و کیفتی یکسان با دیگران ازحق دسترسی به خدمات بهداشتی موجود و رایگان برخوردار هستند. اگر شما توان‌خواه هستید، حق دارید از خدمات بهداشتی و بازتوانی استفاده کنید.

ماده ۲۷: کار و استخدام

افراد توان‌خواه حق دارند که به صورت برابر با دیگران و فارغ از هرگونه تبعیضی شغلی را داشته باشند که آزادانه برگزیده‌اند.

ماده ۲۸: استانداردهای مناسبِ زندگی و حمایت‌های اجتماعی

افراد توان‌خواه حق دارند فارغ از هرگونه تبعیضی به خوراک، آب سالم، پوشاک و مسکن دسترسی داشته باشند. دولت باید به افرادی که توان‌خواه هستند و در فقر زندگی می‌کنند، کمک کند.

ماده ۲۹:  مشارکت در زندگی سیاسی و عمومی

افراد توان‌خواه حق دارند در زندگی سیاسی و عمومی مشارکت داشته باشند. زمانی که شما به سن قانونیِ لحاظ شده در قانون کشور خود رسیدید، چه توان‌خواه باشید و چه نباشید، حق دارید که گروه تشکیل دهید، به مردم خدمت کنید، به صندوق‌های رأی‌گیری دسترسی داشته باشید، رأی دهید و برای سمتی دولتی انتخاب شوید.

ماده ۳۰: مشارکت در برنامه‌های فرهنگی، تفریح، فراغت، و ورزش

افراد توان‌خواه نیز مانند دیگران حق دارند که در برنامه‌های هنری، ورزشی، فیلم‌ها و دیگر فعالیت‌های تفریحی شرکت کرده و لذت ببرند. بنابراین تئاترها، موزه‌ها، زمین‌های بازی و کتابخانه‌ها باید برای همه از جمله کودکان توان‌خواه قابل دسترس و قابل استفاده باشد.

ماده ۳۱: جمع‌آوری آمار و داده‌ها

دولت‌ها باید به منظور توسعه‌ی برنامه‌ها و خدمات بهتر، نسبت به جمع‌آوری اطلاعات در مورد موضوع توان‌خواهی (معلولیت) اقدام کنند. باید با افراد توان‌خواهی که در تحقیقاتِ مرتبط با این موضوع شرکت می‌کنند، انسانی و محترمانه رفتار شود. هرگونه اطلاعات خصوصی‌ای که آنها ارائه می‌کنند باید محرمانه بماند. آمارهای جمع‌آوری شده باید در اختیار افراد توان‌خواه و دیگران قرار گیرند.

ماده ۳۲: همکار‌ی‌های بین‌المللی

کشورها باید در اجرای مفاد این پیمان‌نامه به یکدیگر کمک کنند. برای مثال کشورهایی که منابع بیشتری دارند (منابعی نظیر اطلاعات علمی با فن‌آوری مفید)، باید آنها را با کشورهای دیگر به اشتراک بگذارند تا بدین صورت افراد بیشتری در جهان بتوانند ار حقوق مندرج در این پیمان‌نامه بهره‌مند شوند.

ماده ۳۳ تا ۵۰: قوانین مربوط به همکاری، نظارت و اجرای پیمان‌نامه

کنوانسیون حقوق افراد توان‌خواه در مجموع ۵۰ ماده دارد. مفاد ۳۳ تا ۵۰ درباره‌ی این است که چگونه بزرگسالان به خصوص افراد توان‌خواه، سازمان‌های مرتبط و دولت‌ها می‌توانند با یکدیگر همکاری کرده و اطمینان حاصل کنند که تمام افراد توان‌خواه از تمام حقوق خود بهره‌مند شوند[3].

دو دنیا...

پاره پاره میان گوش‌های

سکوت و صدا،

نامطمئن، ناتوان در پیوستن...

اشک‌ها سرازیر می‌شوند...

نادانسته کنار گذاشته شدن،

طرد شدگی و احساس عدم تعلق...

اشک‌ها سرازیر می‌شوند...

آنگاه

دست‌هایی که می‌کشند، هل می‌دهند و تشویق می‌کنند

بی امان...

اشک‌ها سرازیر می‌شوند، لبخند زاده می‌شود...

هنوز درمانده اما

مهرآگین...    

(سارا لزلی، ۱۶ ساله، آمریکا)

چگونه حقوق واقعی می‌شوند؟

کودکان توان‌خواه دقیقا همان حقوقی را دارند که کودکان دیگر دارند. شما باید دنیا را درباره‌ی پیمان‌نامه مطلع کنید. انسان‌ها اگر می‌خواهند جامعه‌ای فراگیر داشته باشند، باید نظراتشان را بیان کرده و در این راستا اقدام کنند.

اگر شما توان‌خواه هستید، این کنوانسیون به شما، دولت شما و خانواده‌تان ابزارهایی برای تحقق حقوق و رویاهایتان می‌دهد. شما باید برای رفتن به مدرسه و شرکت در دیگر فعالیت‌ها، شانس برابری با دیگران داشته باشید. بزرگسالانی که در زندگی شما هستند، فارغ از نوع توان‌خواهی‌تان، باید به شما کمک کنند که به این سو و آن سو رفته، ارتباط برقرار کرده و با کودکان دیگر بازی کنید.

شما یک شهروند و عضوی از خانواده و جامعه هستید و می‌توانید سهم خود را ایفا کنید.

کارهایی که می‌توانید انجام دهید

برای آنکه تمام کودکانی که توان‌خواه هستند بتوانند به مدرسه بروند، بازی کنند، در فعالیت‌ها شرکت کنند و کارهایی را انجام دهند که هر کودکی دوست دارد انجام دهد، مهم است که نگرش‌ها و قوانین تغییر کنند. آیا در مدرسه‌ی شما کودکان توان‌خواه می‌توانند در کلاس‌ها و دیگر فعالیت‌ها شرکت کنند؟ آیا معلم‌های شما به کودکانی که در بین شما نیازهای خاص دارند گوش داده و به آنها پاسخ می‌دهند؟ آیا در مدرسه سطح شیب‌دار، مترجم شفاهیِ زبان اشاره، و یا فن‌آوری‌های یاری‌دهنده وجود دارد؟  اگر این‌طور است خوب است! در این صورت مدرسه‌ی شما با کودکان توان‌خواه عادلانه رفتار می‌کند و به آنها شانس برابری با دیگر کودکان برای یادگیری می‌دهد. مدرسه‌ی شما پیرو پیمان‌نامه است.

متاسفانه بسیاری از انسان‌ها رفتار عادلانه‌ای با کودکان توان‌خواه ندارند. برای فراگیر کردن جامعه‌تان، شما نیز نقشی دارید. شما می‌توانید این ایفای نقش را در خانه و مدرسه‌ی خود شروع کنید و سعی کنید ذهنیت والدین و معلم‌هایتان را تغییر دهید.

کارهای زیادی می‌توانید انجام دهید تا دیگران را درباره‌ی پیمان‌نامه و توانایی‌های افراد جوان توان‌خواه آگاه کنید. برای مثال شما می‌توانید:

• با یک سازمان یا کمپین همکاری کنید. قدرتمندی در تعداد است. برای متحد شدن، شما می‌توانید به شعبه‌ای محلی از یک سازمان ملی یا بین‌المللی بپیوندید یا آن را حمایت کنید. آنها احتمالا برنامه یا کمپینی ویژه برای افراد جوان دارند.
• پروژه‌ی خودتان را تعریف کنید. کمپین آگاه‌سازی راه بیاندازید، حمایت‌های مالی دریافت کنید، پرسشنامه طراحی کنید (آیا با کسی از آشنایان شما ناعادلانه رفتار شده است؟ آیا مدرسه‌ی شما فقط پله دارد و سطح شیب‌دار ندارد؟)، و برای بر طرف کردن موانعی که یافته‌اید، دادخواستی تهیه کنید.

• باشگاهی برای ارتقاء پیمان‌نامه سازمان دهید. کودکان با توانایی‌های گوناگون را گرد هم جمع کنید، مناسبت‌های اجتماعی را با دوستانتان برگذار کنید و از افراد جدید دعوت کنید تا به شما بپیوندند. دورهم فیلم ببینید یا با یکدیگر شام تهیه کنید. فقط خوش بگذرانید و از استعدادها و توانایی‌های منحصر به فرد همدیگر لذت ببرید.
• درباره‌ی حقوق افراد توان‌خواه در مدرسه خود و مدارس اطراف، سخنرانی‌هایی ترتیب دهید. خلاقیت به خرج دهید. پوستر درست کنید، نمایش اجرا کنید و اجازه دهید همکلاسی‌هایتان حقوق مندرج در پیمان‌نامه را درک کنند. از والدین یا معلم‌های‌تان بخواهید در ساماندهی برنامه‌ی سخنرانی کمکتان کنند و بگویند کجا و چه زمانی می‌توانید این آموزش‌ها را شروع کنید. مسئولین مدرسه را برای سخنرانی‌ها دعوت کنید.
• با گروهی از دوستانتان یک کاری هنری راجع به حقوق افراد توان‌خواه انجام دهید. این کار می‌تواند نقاشی، طراحی، مجسمه‌سازی یا هرچیز دیگری باشد که شما دوست دارید و به اطلاع‌رسانی کمک می‌کند. بررسی کنید که آیا می‌توانید کار هنری خود را در مدرسه، کتابخانه‌ی محله، گالری‌ها، رستوران‌ها یا هرجای دیگری به نمایش بگذارید تا دیگران از آن بهره‌مند شوند. شما می‌توانید نمایشگاهتان را به مناطق دیگر نیز انتقال دهید و بدین صورت به افراد بی‌شماری اطلاع‌رسانی کنید.
• تجربیات و چیزهایی که آموختید را با دیگران به اشتراک بگذارید. صدای جوانان یونیسف[4]، تالار گفت‌وگوی آنلاینِ شناخته‌شده‌ای برای بازگویی این نوع تجربیات توسط جوانان است .

موارد بالا تنها چند ایده از هزاران کاری‌ست که شما می‌توانید انجام دهید. محدودیتی وجود ندارد. از یک بزرگتر قابل اعتماد بخواهید تا در این کار به شما کمک کند. خوش باشید!

لغت‌نامه

اجرا[5]: به کار بستن. اجرای مفاد پیمان‌نامه  یعنی به واقعیت درآوردن تعهدات.

ارتباطات[6]: به اشتراک گذاشتن اطلاعات. همچنین به معنی شیوه‌ای از خواندن، صحبت کردن یا درک اطلاعات با استفاده از امکانات چندرسانه‌ای‌، چاپ درشت، خط بریل، زبان اشاره و یا بلندخوانی توسط دیگری است.

اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر: این توافق که در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ به امضای همه‌ی کشورهای عضو سازمان ملل رسید، لیستی از حقوق همه‌ی انسان‌ها است.

پذیرش (تصویب)[7]: تایید یا پذیرش رسمی  ( برای مثال، یک پیمان‌نامه یا اعلامیه).

تبعیض: رفتار ناعادلانه با فرد یا گروهی از افراد به هردلیلی مانند نژاد، مذهب، جنسیت یا توانایی‌های متفاوت.

تصویب[8]: زمانی که یک کنوانسیون یا توافق امضاء شده به صورت رسمی از سوی کشوری تایید می‌شود و قانون آن کشور می‌شود.

اجتماع[9]: گروهی از افراد که در منطقه‌ای مشترک زندگی می‌کنند. همچنین به معنی افرادی است که علائق یا دغدغه‌های مشترک دارند.

دیستروفی عضلانی[10]:  وضعیتی که در آن عضلات به تدریج ضعیف می‌شوند.

سازمان ملل متحد: سازمانی متشکل از تقریبا تمام کشورهای دنیا. دولت‌ها در مقر سازمان ملل در نیویورک گرد هم می‌آیند و برای ایجاد صلح و ساختن جهانی بهتر با یکدیگر همکاری می‌کنند.

فن‌آوری‌های کمکی[11]: ابزارهایی که به شما کمک می‌کنند تا کارهایی که قادر به انجام آنها نبودید را انجام دهید. برای مثال یک ویلچر به شما کمک می‌کند گشتی در اطراف بزنید، حروف بزرگ‌تر روی صفحه‌ی نمایش کامپیوتر به بهتر دیدن شما کمک می‌کند.

قانونی[12]: مرتبط با قانون، برمبنای قانون، یا خواست قانون.

کرامت[13]: ارزش ذاتی و حرمت‌ شما به عنوان یک انسان. عزت نفس و احترام به خود. با رفتاری بر اساس کرامت انسانی مواجه شدن به معنای محترم واقع شدن توسط دیگران است.

کرامت ذاتی[14]: کرامتی که هر انسان با آن متولد می‌شود.

کشورهای عضو[15]: کشورهایی که یک کنوانسیون را امضا و با آن موافقت می‌کنند.

کمیته: گروهی از افراد که انتخاب شده‌اند تا با یکدیگر کار کرده و به گروه بزرگتری از انسان‌ها کمک کنند.

کنوانسیون: یک پیمان‌نامه یا توافق بین گروهی از کشورها به منظور تهیه‌ی قوانین مشترک و پیروی از آن است. کنوانسیون حقوق کودک توافقی است برای تضمین آنکه همه‌ی کودکان به عنوان عضوی از جامعه بتوانند از حقوق خود بهره‌مند شده و همچنین مراقبت‌های خاص و حمایتی که به عنوان کودک نیاز دارند را دریافت ‌کنند. کنوانسیون حقوق کودک پذیرفته‌شده‌ترین پیمان‌نامه‌ی حقوق بشر در تاریخ است. کنوانسیون حقوق افراد توان‌خواه توافقی است برای تضمین آنکه تمام افراد توان‌خواه از جمله کودکان ‌بتوانند از حقوق خود بهره‌مند شوند.

مفاد[16]: یک پاراگراف یا بخشی ار یک سند قانونی که شماره‌گذاری شده است. این شماره‌ها کمک می‌کنند که اطلاعات مورد نیاز به راحتی پیدا شوند و درباره‌ی آنها نوشته یا صحبت شود.

یونیسف: صندوق کودکان ملل متحد. دفتر نمایندگیِ سیستم سازمان ملل که در زمینه‌ی حقوق کودکان، بقا و رشد آنها و حمایت از آنها فعالیت می‌کند تا جهان را برای کودکان و برای همه‌ی ما به جایی بهتر، امن‌تر و دوستانه‌تر تبدیل کند.

این مطلب، ترجمه‌ای است از:

UNICEF and The Vicor Pineda Foundation, (2008).It’s about ability: An explanation of the convention on the rights of persons with disabilitie. New York.

[1] . ویکتور سنتیگو پینِدا آموزگار و فیلم‌سازی است که با کودکان توان‌خواه کار می‌کند تا آنها را از حقوقشان مطلع کند. او سازمان "دنیایی توانمند" را بنیان نهاد تا مردم  را با توانایی‌ها و استعدادهای افراد جوانِ توان‌خواه آشنا کند. آقای پینِدا به منظور اشاعه‌ی احترام و کرامت و توسعه‌ی فرصت‌های برابر برای همگان، با سازمان ملل، بانک جهانی و رهبران دولت‌ها همکاری‌ کرده است.  او دیستروفی عضلانی (تحلیل عضلانی) دارد و از ویلچر استفاده می‌کند.

[2]. نگاه کنید به قوانین پیمان‌نامه‌ در www.un.org/disabilities

[3]. برای دیدن متن این مفاد رجوع کنید به www.un.org/disabilities

[4]. www.unicef.org/voy

[5]. Implementation

[6]. Communication

[7]. Adopt

[8]. Ratification

[9]. Community

[10]. Muscular dystrophy

[11]. Assistive technologies

[12]. Legal

[13]. Dignity

[14]. Inherent dignity

[15]. States parties

[16]. Articles