موضوعات	مشارکت، دموکراسی، شهروندی
سطح	۳
سن	۱۰ تا ۱۳ سال
زمان	بخش اول ۹۰- ۶۰ دقیقه، بخش دوم ۳۰-۴۵ دقیقه
تعداد افراد گروه	۱۰ تا ۳۰ کودک
نوع تمرین	قانون‌گذاری ، اجماع سازی، بحث‌و گفت‌وگو
نگاه اجمالی	کودکان به صورت گروهی اساس‌نامه‌ای مبنی بر حقوق و مسئولیت‌هایشان وضع می‌کنند.
اهداف	درک رابطه‌ی بین حقوق و مسئولیت‌ها برقراری رابطه بین حقوق و مسئولیت‌ها در زندگی روزمره تاکید بر مشارکت در خلق و حمایت ازحقوق خلق مجموعه‌ی قوانین و مسئولیت‌های مورد توافق قرار گرفته شده برای گروه
وسایل مورد نیاز	تخته سفید وماژیک قلم و کاغذ برای هر شرکت کننده اختیاری: چند کپی از نمونه‌ی ساده‌ی کنوانسیون حقوق کودک

 

روش آموزش

بخش اول

• با استفاده از محدوديت‌هایی كه كودكان با آنها اشنايى دارند و براي‌شان قابل درك است، سعى كنيد تجربه و ميزان درك آنها را نسبت به قوانين و مسئوليت‌ها كشف كنيد. از آنها بخواهيد جملاتى نظير " من حق ندارم......زيرا..." را کامل کنند (به عنوان مثال: [من حق ندارم] در زمان عصبانيت به ديگران اسيب برسانم زيرا....اجازه ندارم با مردم ناعادلانه رفتار كنم). اين جملات را کنار هم قرار دهید و از كودكان بخواهيد اين عبارات را به ترتيب از مثبت به منفى تغيير دهند ( براى مثال: من حق دارم كه مورد آسیب قرار نگيرم/ من حق دارم كه با من عادلانه رفتار شود).
• زمانى كه كودكان روند خلق عبارات با مضامين مثبت را درك كردند، آنها را در گروه‌هاى چهار يا پنج نفره تقسيم‌بندى كنيد. كاغذ و ماژيك در اختيار هر گروه قرار داده و توضيح دهيد :
• هر گروه كوچك بايد سه الى چهار قانون بنيادى براى كل گروه وضع كند.
• آنها باید در قوانين‌شان از عباراتى نظير "همه حق دارند...." (براى مثال، همه حق مشاركت دارند) استفاده كنند.
• آنها تنها زمانى می‌توانند اين قوانين را به شكل حقوق وضع كنند كه تمامى اعضاء با آن موافق باشند.
• هدف، وضع تعداد زیادی از قوانين نيست بلكه وضع قوانينى است كه تمامى اعضاء بر سر آن اتفاق نظر دارند.
• همه‌ی گروه‌ها را دور هم جمع كنيد و از هركدام بخواهيد تا به ارائه‌ی قوانين خود بپردازد. سپس قوانين را در يك جدول مانند نمونه‌ی زير گرداورى كنيد.
• ابتدا درباره‌ی حقوق خاصی كه گروه‌ها نام بردند، پرسش كنيد. سپس حقوق مشابه را ادغام کنید و اگر تغببری در نگارش داده شد، موافقت گروه را کسب کنبد. نتيجه‌ی به دست آمده را در ستونى تحت عنوان "حقوق" بر روى تخته بازنويسى كنيد.
• پس از لیست کردن حقوق، سوال کنید که برای آنکه همه‌ی ما از حقوق خود برخوردار باشیم، هر انسان چه مسئولیت‌هایی دارد؟ نتایج را زیر ستون مسئولیت‌ها در کنار ستون حقوق بنویسید. از عباراتی نظیر "من مسئولیت دارم که..." و یا " من باید..." استفاده کنید.
• سپس درباره‌ی اينكه هر حق شامل چه مسئوليتى است پرسش كنيد و پاسخ را به صورت يك گزاره در کنار حقوق بنويسيد. از ضمير اول شخص استفاده كنيد (به عنوان مثال، من مسئوليت دارم تا ديگران را از مشاركت محروم نكنم).

 

 

• پس از وارد کردن تمامى حقوق و مسئوليت‌های ذکر شده در لیست، از کودکان بخواهید به مرورِ چرک‌نویس اساس‌نامه بپردازند.
  • تاكيد كنيد كه داشتن تعداد كمى قانون خوب، بهتر از داشتن تعداد زيادى قانون نه چندان خوب است. آيا امكان ادغام اين حقوق و مسئوليت‌ها وجود دارد؟ ايا ميتوان به حذف برخى از آنان پرداخت؟
  • آيا حقوق يا مسئوليت‌هايى ديگرى باقى مانده كه بايد به ليست اضافه شود؟
• پس از تكميل فهرست حقوق و مسئوليت‌ها، از كودكان بپرسيد كه ايا آنها می‌توانند از اين گزاره‌ها به عنوان نوعى "اساس‌نامه" براى گروه خود استفاده كنند.
  • آيا آنها مشتاق به رعايت قوانينى كه خود وضع كرده‌اند هستند؟
  • برای کسب اطمينان از اينكه تمامى اعضا از "اساس‌نامه" پيروى می‌كنند، چه كسى مسئول است؟
  • اگر فردی یکی از حقوق را پایمال کند، چه خواهد شد؟
  • آيا لازم است در صورت نقض قانون پیامدهایی در نظر گرفته شود؟ چرا؟
• زمانى كه نسخه‌ی نهايى "اساس نامه آماده شد، يك كپى از پاكنويس آن را در يك مكان مناسب بياويزيد. توضيح دهيد كه ما، هم کودکان و هم بزرگسالان، اين قوانين را براى كار كردن و بازى كردن با يكديگر به كار می‌بریم.
• بحث را با تاكيد بر اين نكته به پايان ببريد كه با كمك قوانين و مسئوليت‌ها، ما و ديگران به شيوه‌اى در كنار يكديگر زندگى خواهيم كرد كه حقوق همگان محترم شمرده شود. قوانین، حقوق ما را حفظ می‌کنند ( به عنوان مثال، حق مشاركت، حق داشتن عقيده، حق يادگيرى، حق بازی و غيره)، ما را ایمن و سالم نگه می‌دارند، و همچنین ما را برای احترام به حقوق دیگران مسئول می‌دانند.

بررسی و ارزيابى

١. از كودكان بخواهيد تجربه‌ی خود در اين تمرین را بیان کنند.

• آيا براى گروه كوچك شما تهيه‌ی فهرست حقوق، کار ساده‌اى بود؟ فهرست مسئوليت‌ها چطور؟
• آيا كار با يكديگر در يك گروه آسان بود؟ مزايا و معايب كار گروهى چه بود؟
• آيا ايده هايى درباره حقوق وجود داشت كه مورد موافقت همه اعضاء گروه نبود؟ چرا؟
• با ايده‌هایى که مورد توافق قرار نگرفت چه كرديد؟ آیا کسی در جهت متقاعد كردن ديگران بر سر موافقت با ايده‌ی ياد شده تلاشی كرد؟ آيا ايده‌اي مورد تجديد نظر قرار گرفت؟
• در اين تمرین، شما چه چيزى درباره‌ی خودتان آموختيد؟ چه چيزى درباره‌ی حقوق و مسئوليت‌ها آموختيد؟
• آيا چيزى درباره دموكراسى آموختيد؟

٢. با طرح سوال‌هايى نظير سوال‌های زیر به بحث درباره‌ی هدف قوانين و مسئوليت‌ها بپردازيد و پاسخ‌هاى مطرح شده را گردآورى كنيد.

• شما چه قوانينى در زندگى داريد (به عنوان مثال، در خانه، در مدرسه، و ديگر مكان ها)؟ چه كسى این قوانين را وضع كرده است؟
• شما چه مسئوليت‌هايى داريد؟ چه كسى اين مسئوليت‌ها را به شما واگذار كرده است؟
• آيا قوانين و مسئوليت‌ها متوجه بزرگسالان نيز هست؟ اين قوانين و مسئوليت‌ها از كجا آمده‌اند؟
• چرا همه‌ی ما قوانين و مسئوليت‌هايى داريم؟ آيا ما به وجود انها نياز داريم؟
• در صورت زيرپا گذاشتن قوانين توسط يك فرد چه اتفاقى خواهد افتاد؟ آيا وجود عواقب در صورت دنبال نكردن قوانين ضروری‌ست؟ چرا؟

٣. با طرح سوال‌هايى نظير  سوالات زیر به بحث درباره‌ی اجراى قوانين و مسئوليت‌ها بپردازيد:

• حال كه بر سر قوانين و مسئوليت‌ها به توافق رسيديد، به چه نحوى اطمینان حاصل می‌کنید که توسط همه‌ی اعضاء مراعات می‌شوند؟
• برای بررسی آنکه این حقوق محترم شمرده می‌شوند، چه کسی مسئول خواهد بود؟
• آيا وجود بعضى عواقب براى فرد متخطى از قوانين ضروري‌ست؟ چه شخصى درباره‌ی اين عواقب تصميم می‌گیرد؟

  بخش دوم

١. چند روز يا چند هفته پس از تبيين اساس‌نامه، از كودكان بخواهيد دوباره آن را مورد مطالعه قرار دهند. تاكيد كنيد كه معمولا باید قوانین اصلاح، حذف و يا اضافه شوند.

• الف. آيا آنها همچنان موافق حقوق و مسئوليت‌هايى كه پيشتر وضع كردند هستند؟
• آيا مراعات برخى مسئوليت‌ها مشكل تر از بقیه است؟ چرا؟
• آيا موردى در اساس‌نامه وجود دارد كه نياز به تغيير، حذف و يا افزودن داشته باشد؟

٢. با طرح سوال‌هايى نظير این سوالات به بحث درباره اجراى قوانين و مسئوليت‌ها بپردازيد.

• آيا حقوقى وجود دارند كه بيش از باقى نقض شوند؟ چرا؟
• برای بررسی آنکه این حقوق محترم شمرده می‌شوند، چه کسی مسئول خواهد بود؟
• چه شخصى براى تعيين عواقب احتمالى، هنگام نقض قانون توسط يك فرد تصميم می‌گیرد؟
• آيا گروه براى وضع برخى عواقب ناشى از نقض قانون احتياج به كار گروهى دارد؟

 بررسی و ارزيابى

• به بحث درباره اين موضوع بپردازيد که داشتن قوانينى كه توسط خود گروه، و براى گروه وضع شده‌اند چه معنايى دارد. اين روند را با روشى كه قوانين، به صورت دموكراتيك وضع ميشوند شرح دهيد.
  • آيا اين روند یه داشتن يك اساس‌نامه برای گروه ما كمك مي‌كند؟
  • چه تفاوتى وجود دارد وقتى كه كه گروه، خود، وضع كننده‌ی قوانينِ مربوط به خود است؟

 پيشنهاداتی براى پی‌گیری

• بهتر است بخواهيد كه هر كودك يك نسخه از اساس‌نامه گروه را نزد خود نگهدارى كند.
• زمانى كه مشكلات يا مناقشه‌اى در گروه در مي‌گيرد، سعى كنيد از اساس‌نامه گروه براى حل آن استفاده كنيد. مشكلاتى كه در زندگىِ واقعى به وجود مي‌آيند اغلب به آشکارسازی مواردی که در اساس‌نامه نیاز به تغییر دارند کمک می‌کند.
• می‌توانید با استفاده از مرحله‌ی دوم بخش دو، کودکان را تشویق کنید که عواقب رعایت نکردن قوانین را با همدیگر تعیین کنند.
• كپي‌هايى از نسخه‌ی ساده شده‌ی کنوانسیون حقوق کودک، را در اختيار كودكان قرار دهيد. از آنها بخواهيد اساس‌نامه خود را با این سند حقوقى كه متعلق به تمامى كودكان جهان است مقايسه كنند. آيا حقوق یا مسئوليتی در کنوانسیون وجود دارد كه كودكان مايل به اضافه كردن آن به اساس‌نامه خود باشند؟
• با كودكان بزرگ‌تر، به بحث درباره‌ی این موضوع بپردازید که چرا كودكان احتياج به كنوانسيونی مخصوص به خود دارند كه حقوق‌شان را تعریف کند. آيا حقوق بشرِ كودكان و بزرگ‌سالان با يكديگر تفاوت دارد؟ مسئوليت‌هاي‌شان چطور؟ به كودكان براى درك رابطه‌ی بين مسئوليت‌ها و اصول کنوانسیون درباره‌ی توسعه ظرفیت كمك كنيد.
• تمرین "تمام آراء شمرده می‌شوند" که کودکان را در فرایند یک تصمیم‌گیری دموکراتیک درگیر می‌کند، می‌تواند بعد یا قبل از این تمرین انجام شود.

 ايده هایی براى اجرا

• از كودكان بخواهيد بررسی کنند كه آيا مدرسه، گروه، يا انجمن‌شان مجموعه‌ای از قوانين، سياست‌ها، یا فرایندهايى كه حامى حقوق كودكان است دارد؟ آيا آن قوانين تعيين كننده مسئوليت‌ها‌ی كودكان نیز مي‌باشند؟ اگر بله، از آنها بخواهيد به ارزيابى اين قوانين بپردازند:
• چه كسى آنها را پايه گذارى كرده است؟
• آيا شما با اين قوانين موافق هستید؟
• آيا آنها قابل تغيير هستند؟ اگر بله، چطور؟
• چه اتفاقى مي‌افتد اگر مردم از اين قوانين پيروى نكنند؟

نکاتی برای تسهیلگران

ممكن است بعضى كودكان با كلمه يا مفهوم 'اساس‌نامه' آشنايى نداشته باشند. به جاى استفاده از كلمه‌ی اساس‌نامه (بخش اول، مرحله ٤)، شما به سادگى مي‌توانيد آن را 'سند قوانين و مسئوليت‌ها براى گروه ما' بناميد. از طرف ديگر، شما می‌توانید با طرح سوالاتى نظير این سوالات، به معرفى مفهوم اساس‌نامه، قبل از شروع فعاليت‌ بپردازيد:

• آيا كشور ما داراى اساس‌نامه است؟
• چه چيزى در اساس‎نامه ما وجود دارد؟
• چه كسى (كسانى) آن را نوشته‌اند؟ اين اساس‌نامه در چه زمانى نوشته شده است؟
• چه كسى به اينكه آيا اساس‌نامه محترم شمرده مي‌شود يا خير توجه مي‌كند؟
• چه اتفاقى می‌افتد اگر شخصى از اساسنامه پيروى نكند؟

• بسيارى از كودكان نگرشی منفی نسبت به قوانین دارند و آنها را تنها به عنوان عواملی که آزادی‌هاي‌شان را محدود می‌کنند می‌بینند. ممکن است نیاز داشته باشید زمان صرف کنید و با مطرح کردن مثال‌هايى در اين زمينه، به بحث درباره‌ی چگونگى نياز ما به قوانين براى زندگى در كنار يكديگر بپردازيد.
• كودكان  خردسال ممكن است در تشخيص تفاوت ميان مسئوليت‌هايى كه مربوط به تعهدات شخصى آنهاست و در قبال ديگران موظف به رعايت آنها هستند (مانند رعایت نوبت، احترام به تفاوت‌ها، خوددارى از خشونت‌ورزى)،  و وظايفى كه توسط بزرگ‌سالان به آنها محول شده (مانند مسواك زدن دندان‌ها، مرتب كردن تخت، فعال بودن در مدرسه، انجام تكاليف) احتياج به كمك داشته باشند.
• بر رابطه‌ی بين حقوق و نقش‌ها/مسئوليت‌هاى هر فرد، چه بزرگسال و چه كودك، تاکید کنید. مسئوليت‌ها را متضمن اجراى قوانين و محترم شمردن آن كنيد.

تنظیمات

١. به منظور اينكه از پيچيدگى اين تمرين براى كودكان خردسال بكاهيد، تمرین را به‌ صورت عینی ادامه دهید:

• بحث را با تمركز بر حقوق و مسئوليت‌ها ادامه دهيد.
• به پیچیدگی‌های مربوط به قوانین، اجرا، و مسئولیت‌‌ برای اجرای آنها نپردازید.

٢. براى كودكان بالغ‎تر، با طرح سوالات زیر می‌توانيد بيشتر به بررسى انتزاعی رابطه‌ی بين حقوق، قوانين و مسئوليت‌ها بپردازيد:

• چه ارتباطى بين حقوق و قوانين وجود دارد؟
• چه تفاوتى بين قوانين و مسئوليت‌ها وجود دارد؟

 

 

 

این تمرین ترجمه‌ای است از:

Council of Europe, 2007. Compasito – a manual on human rights education for children: constitution for our group. Directorate of Youth and Sport, Hungary